Aan de rand

Altijd al hebben de mensen aan de rand me gefascineerd. De zwervers, de minderheden, zij die anders zijn, de ballingen. Zoals de Roma, de joden, de Armeniërs. Dus was ik vandaag in Assen bij de jaarlijkse herdenking van de Armeense genocide. Omdat voor het eerst ook een Turk en een Koerd een krans legden haalde dit het NOS Journaal.

Het beeld van de oude man raakte me. Na 104 jaar kunnen hier geen overlevenden meer aanwezig zijn, maar het voelde erg dichtbij. Hij bleek op weg te zijn om zijn zoon te steunen.

Ik sta achter je, zoon.

Eeuwen van haat
Onlangs keek ik de serie Bloedbroeders. De Armeense kwestie wordt onderzocht door een Turk en een Armeniër, ze reizen het hele land door. Turkije, het is een mooi aards land, ik wil er graag nog eens heen, maar ook is het voor onze begrippen zo radicaal nationalistisch. Ik heb er moeite mee als ik hier met Turken over praat. De regering en een groot deel van de bevolking ontkennen de genocide op de Armeniërs van 1915. Iets waar ik me erg over kan opwinden, want de feiten zijn glashelder.

De feiten
In de nadagen van het Ottomaanse Rijk stonden de Jong-Turken op, een beweging die een moderne en stabiele staat wilde vormen. In de Balkanoorlogen hadden landen als Bulgarije zich bevrijd van het Ottomaanse Rijk. De Jong-Turken stelden hen tot voorbeeld en beseften dat eenheid telde: het streven naar een homogene staat, één volk, één godsdienst maakte de Bulgaarse opstand succesvol. In het oude Ottomaanse Rijk leefden vele volkeren vreedzaam tezamen, in het nieuwe Turkije was hiervoor geen ruimte. De christelijke Armeniërs waren het voornaamste slachtoffer. Ze bewoonden grote delen van Oost-Turkije en waren welvarender dan de Turkse bevolking. Verdrijving zou ook ruimte scheppen voor de vele Turken die van de Balkan waren verdreven.  De Armeniërs vroegen om autonomie en zochten hulp bij het westen en Rusland, ook hierom werden zij diep gewantrouwd.

Regie
De verdrijving van Armeniërs was systematisch en er werd niets gedaan om hen te laten overleven.
Talaat Pasja, een van de regeringsleiders, regisseerde het programma. Hij rekruteerde Turken vol wrok die van de Balkan waren verdreven, maar ook gevangenen, om het vuile werk te doen. Hij liet ze de vrije hand. Hele landstreken werden ontvolkt. Soms werden de Armeniërs meteen vermoord, vaker nog werden ze op dodenmars gezonden naar de Syrische woestijn, vrijwel zonder enige verzorging. Door de ontberingen stierf een groot deel van de mensen onderweg. De westerse landen hadden het te 'druk' met de oorlog om veel te kunnen of willen doen.

Bewijs
Naar schatting tussen de 800.000 en 1,5 miljoen Armeniërs kwam om in de periode 1915-1917.
De Turken zeggen vaak dat de Armeniërs begonnen. Zeker was er gewapende strijd, en met name de wraakacties na de genocide van Armeense kant staan in het Turkse geheugen gegrift.  Die staan echter in geen verhouding tot de planmatige verdrijving van en moord op een heel volk. Naar schatting 3.000 tot 10.000 Turken zijn door Armeniërs vermoord tussen 1914 en 1917.
Dit conflict en deze tegenstelling kent al een lange voorgeschiedenis en valt niet los te zien van de val van het Ottomaanse Rijk en internationale ontwikkelingen. Eind 19e eeuw onder de sultan vond ook al een massamoord plaats met 200 tot 300.000 Armeense slachtoffers.

Wraak
Soghomon Tehlirian, een jonge Armeniër, overleefde als enige van een groep van duizend de uitroeiing van zijn dorp. Hij zag als jongen de verkrachting van zijn zus en de moord op zijn familie voor zijn ogen gebeuren. In 1921 schoot hij Talaat Pasja in Berlijn dood, waarschijnlijk ondersteund door of zelfs in opdracht van westerse inlichtingendiensten. Hij werd vrijgesproken van schuld. Talaat Pasja wordt als een held vereerd in Turkije. In Turkije zul je geen monumenten aantreffen die de Armeniërs herdenken, wel voor de Turkse slachtoffers van de Armeense wraakacties.

Diaspora
De Armeense geschiedenis lijkt in veel opzichten op de joodse. Overal ter wereld zijn Armeense gemeenschappen. De Armeniërs zijn evenals de joden vaak succesvolle migranten. Er wonen meer Armeniërs verspreid over de wereld dat in het land zelf. In Nederland wonen ongeveer 18.000 Armeniërs. De banden met de westerse wereld zijn vooral door religie vaak sterk, al in 301 na Chr. nam het Armeense volk als eerste ter wereld het christendom als staatsgodsdienst aan.
Van over de grens, in het nu onafhankelijke Armenië, kijken de Armeniërs vol afgunst en nog steeds haat naar de onbereikbare Ararat, hun heilige berg op Turks grondgebied.

Sporen

Ik weet niet wanneer deze foto is genomen, maar men zegt dat anno 2019 nog steeds de beenderen van omgekomen Armeniërs te zien zijn in het zand van de Syrische woestijn. De filmmakers konden dit niet onderzoeken door de burgeroorlog.
 
Aan te raden serie, Bloedbroeders. Omdat op 24 april 1915 het bloedbad begon in Constantinopel, is dit de dag waarop jaarlijks de Armeense genocide wordt herdacht.

Prachtig boek:
http://watweegteenboek.blogspot.com/2014/10/tegen-het-vergeten.html