War of the Worlds

(Hoe) kun je de Tweede Wereldoorlog een 'plek' geven in je leven?


Mantra's uit mijn jeugd: in de oorlog hadden we….we zouden… die Duitsers… het verzet… Vervolgens moest je in dienst want stel dat de geschiedenis zich zou herhalen (en in dezelfde trant mocht de atoombom ook trouwens). Die boodschap werd er met zoveel vette calvinistische jus ingeprakt dat ik er alleen daarom al niets van wilde horen. En dan ontwikkel je een weerzin tegen de oorlog en de verhalen erover.

Ergens in mijn leven is dat veranderd. Werd ik ook 35 (mijn vader zei vaak: als je 35 bent snap je t wel. Kwaaier kon je mij niet krijgen) of snapte ik eindelijk waar Creedence over zingt in Someday never comes. Tegenwoordig fascineert de oorlog me juist. Of althans aspecten er van.

Een paar jaar geleden was ik voor het eerst op de invasiestranden van Normandië. Er was nog wel zoveel van vroeger te zien dat je het gevoel kreeg dat gewoon op het strand liggen daar ongepast was. Ook na meer dan 65 jaar nog indrukwekkend. Dat is Frankrijk, waar de Eerste Wereldoorlog vaak nog nadrukkelijker aanwezig is dan de Tweede, met op elk dorpsplein een flink monument met lange namenlijsten. La Grande Guerre. Het kon dus achteraf nog groter.


De 'Nederlandse' Wereldoorlog heb ik nog steeds weinig mee. Natuurlijk was het verschrikkelijk, en natuurlijk was er een klein aantal verzetshelden. Maar we leefden vooral ook verder en waren plichtsgetrouw of gewoon bang. En laten we vooral nooit vergeten dat vanuit Nederland zo ongeveer het hoogste percentage joden is afgevoerd naar Auschwitz.
De echte uitputtingsoorlog werd uitgevochten in het oosten. De steppen hebben Hitler verslagen, over herhaalde geschiedenis gesproken. 'Gelukkig' dat dictators zichzelf zo overschatten: een nieuw front beginnen in het oosten terwijl er nog zoveel strijd elders was is een van de grootste tactische fouten van Hitler geweest.

Stalingrad: erger kon eigenlijk niet

De Russen hebben tol betaald met zo'n twintig miljoen slachtoffers. Maar ook ons gespaard. De ergste nazi’s konden daar uitrazen – voor zover mogelijk – want wat de bevolking van Oost-Europa aan haat heeft moeten doorstaan is op een schaal die ongekend is in de geschiedenis. En ook nog steeds te onbekend. Lees In Europa van Geert Mak er maar op na. Een kwart van alle Wit-Russen heeft de oorlog niet overleefd, dat is een op de vier mensen. Zo onvoorstelbaar. 
Billy Joel kan iets uitdrukken van het onmetelijke, ongezegde, onbevattelijke van die tijd: http://www.youtube.com/watch?v=uK6As_u1RhE&feature=fvst
Leningrad, ik vind het zijn meest indrukwekkende lied.

Tegelijk kun je stellen dat de haat van de nazi's zich richtte op andere rassen dan het Germaanse. Dus werden de verwante West-Europeanen relatief gespaard. De oorlog tegen de Slavische volkeren zoals de Russen was sterk ideologisch gemotiveerd.

De Franse pater Patrick Desbois kwam enkele jaren geleden in de Oekraine in een stadje waar alle 10.000 joodse inwoners waren doodgeschoten door de speciaal hiervoor opgerichte Duitse moordcommando's, de Einsatzgruppen. Tot zijn verbijstering was er in de omgeving absoluut niets wat hieraan herinnerde. Sindsdien reist hij zoveel mogelijk door Oost-Europa, en tekent de getuigenissen van overlevenden op. Een ware race tegen de klok.Wat een missie heeft deze man! Pas later, toen de uitroeiing van de joden met kogels niet snel genoeg verliep, zijn de vernietigingskampen opgezet.
Zie  http://www.holocaustbybullets.com/ 

Oorlog. Het klinkt als een oeroud woord en dat is het dan ook. Volgens het etymologisch woordenboek: ‘Strijd tussen volkeren’, maar dieper in de etymologie kom je tegen ‘noodlot’ en ‘neerleggen’, en als uiteindelijke omschrijving ‘dus noodlot als wat voor de mens is neergelegd.’ Wat een diepzinnige verklaring. Onvermijdelijk, oorlog? Wel natuurlijk in de zin dat agressieve staten onvermijdelijk botsen met andere die in hun belangen worden bedreigd. De wereldoorlogen onvermijdelijk? Ze hebben de wereld wel onherkenbaar veranderd, en in een stroomversnelling gebracht van dekolonisatie, economische expansie, veranderende machtsposities, democratisering...

Ik geloof er ergens wel in, de wereldoorlogen van de afgelopen eeuw als een soort collectieve last van de mensheid. Maar ik zou voor eenmiljoenste deel het waarom willen begrijpen van Shoah en Stalingrad en ….